domenica 8 dicembre 2024

Plutarco: La maledizione di Esopo [D] (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Ricava da questo brano tutte le informazioni presenti sul sentimento religioso degli antichi.

 

Cosa conosci del personaggio storico di Creso?

 

Analizza le motivazioni del comportamento di Creso e di quello degli abitanti di Delfi.

 

Λέγεται

ἐλθεῖν Αἴσωπον,

ἔχοντα παρὰ Κροίσου χρυσίον

(che modo è? Con chi concorda?)

ὅπως τε τῷ θεῷ θύσῃ μεγαλοπρεπῶς

καὶ Δελφῶν ἑκάστῳ διανείμῃ μνᾶς τέσσαρας·

(che proposizione riconosci?)

 

ὀργῆς δέ τινος, ὡς ἔοικε, αὐτῷ καὶ διαφορᾶς γενομένης πρὸς τοὺς αὐτόθι,

(che modo è? Che funzione riveste?)

(che funzione ha l’articolo in questo sintagma?)

τὴν μὲν θυσίαν ἐποιήσατο,

τὰ δὲ χρήματ᾽ἀνέπεμψεν εἰς Σάρδεις,

ὡς οὐκ ἀξίων ὄντων

(cosa può essere retto da questo aggettivo?)

ὠφεληθῆναι

(attenzione alla diatesi)

τῶν ἀνθρώπων·

(che modo è? Che funzione riveste?)

(la particella ὡς che sfumatura di senso attribuisce al verbo?)

 

οἱ δὲ

(che funzione ha questo articolo?)

συνθέντες αἰτίαν ἐπ᾽αὐτὸν ἱεροσυλίας

ἀπέκτειναν,

ὤσαντες ἀπὸ τῆς πέτρας ἐκείνης

ἣν Ὑάμπειαν καλοῦσιν.

 

Ἐκ δὲ τούτου λέγεται

μηνῖσαν

(che modo è? Con chi concorda?)

τὸ θεῖον αὐτοῖς ἀφορίαν τε γῆς ἐπαγαγεῖν καὶ νόσων ἀτόπων ἰδέαν πᾶσαν,

ὥστε

(di che proposizione si tratta? In quali forme si può presentare?)

περιιόντας ἐν ταῖς Ἑλληνικαῖς πανηγύρεσι

(che modo è? Con chi concorda?)

κηρύσσειν

καὶ καλεῖν ἀεὶ

τὸν βουλόμενον

(che modo è? Che funzione ha?)

ὑπὲρ Αἰσώπου δίκην λαμβάνειν παρ᾽αὐτῶν.

 

Τρίτῃ δὲ γενεᾷ Σάμιος Ἴδμων ἀφίκετο,

γένει μὲν οὐδὲν Αἰσώπῳ προσήκων

ἀπόγονος δὲ

τῶν πριαμένων αὐτὸν ἐν Σάμῳ

γεγονώς·

(osserva le diverse funzioni di questo modo)

 

καὶ

τούτῳ τινὰς δίκας δόντες

οἱ Δελφοὶ τῶν κακῶν ἀπηλλάγησαν.

(attenzione alla diatesi?)

(che caso è retto da questo verbo? Perché?)

 

Plutarco: La maledizione di Esopo [D] (struttura)

 

Λέγεται

ἐλθεῖν Αἴσωπον,

ἔχοντα παρὰ Κροίσου χρυσίον

ὅπως τε τῷ θεῷ θύσῃ μεγαλοπρεπῶς

καὶ Δελφῶν ἑκάστῳ διανείμῃ μνᾶς τέσσαρας·

 

ὀργῆς δέ τινος, ὡς ἔοικε, αὐτῷ καὶ διαφορᾶς γενομένης πρὸς τοὺς αὐτόθι,

τὴν μὲν θυσίαν ἐποιήσατο,

τὰ δὲ χρήματ᾽ἀνέπεμψεν εἰς Σάρδεις,

ὡς οὐκ ἀξίων ὄντων

ὠφεληθῆναι

τῶν ἀνθρώπων·

 

οἱ δὲ

συνθέντες αἰτίαν ἐπ᾽αὐτὸν ἱεροσυλίας

ἀπέκτειναν,

ὤσαντες ἀπὸ τῆς πέτρας ἐκείνης

ἣν Ὑάμπειαν καλοῦσιν.

 

Ἐκ δὲ τούτου λέγεται

μηνῖσαν

τὸ θεῖον αὐτοῖς ἀφορίαν τε γῆς ἐπαγαγεῖν καὶ νόσων ἀτόπων ἰδέαν πᾶσαν,

ὥστε

περιιόντας ἐν ταῖς Ἑλληνικαῖς πανηγύρεσι

κηρύσσειν

καὶ καλεῖν ἀεὶ

τὸν βουλόμενον

ὑπὲρ Αἰσώπου δίκην λαμβάνειν παρ᾽αὐτῶν.

 

Τρίτῃ δὲ γενεᾷ Σάμιος Ἴδμων ἀφίκετο,

γένει μὲν οὐδὲν Αἰσώπῳ προσήκων

ἀπόγονος δὲ

τῶν πριαμένων αὐτὸν ἐν Σάμῳ

γεγονώς·

 

καὶ

τούτῳ τινὰς δίκας δόντες

οἱ Δελφοὶ τῶν κακῶν ἀπηλλάγησαν.

 

Plutarco: La maledizione di Esopo [D]

 

Λέγεται ἐλθεῖν Αἴσωπον, ἔχοντα παρὰ Κροίσου χρυσίον ὅπως τε τῷ θεῷ θύσῃ μεγαλοπρεπῶς καὶ Δελφῶν ἑκάστῳ διανείμῃ μνᾶς τέσσαρας· ὀργῆς δέ τινος, ὡς ἔοικε, αὐτῷ καὶ διαφορᾶς γενομένης πρὸς τοὺς αὐτόθι, τὴν μὲν θυσίαν ἐποιήσατο, τὰ δὲ χρήματ᾽ἀνέπεμψεν εἰς Σάρδεις, ὡς οὐκ ἀξίων ὄντων ὠφεληθῆναι τῶν ἀνθρώπων· οἱ δὲ συνθέντες αἰτίαν ἐπ᾽αὐτὸν ἱεροσυλίας ἀπέκτειναν, ὤσαντες ἀπὸ τῆς πέτρας ἐκείνης ἣν Ὑάμπειαν καλοῦσιν. Ἐκ δὲ τούτου λέγεται μηνῖσαν τὸ θεῖον αὐτοῖς ἀφορίαν τε γῆς ἐπαγαγεῖν καὶ νόσων ἀτόπων ἰδέαν πᾶσαν, ὥστε περιιόντας ἐν ταῖς Ἑλληνικαῖς πανηγύρεσι κηρύσσειν καὶ καλεῖν ἀεὶ τὸν βουλόμενον ὑπὲρ Αἰσώπου δίκην λαμβάνειν παρ᾽αὐτῶν. Τρίτῃ δὲ γενεᾷ Σάμιος Ἴδμων ἀφίκετο, γένει μὲν οὐδὲν Αἰσώπῳ προσήκων ἀπόγονος δὲ τῶν πριαμένων αὐτὸν ἐν Σάμῳ γεγονώς· καὶ τούτῳ τινὰς δίκας δόντες οἱ Δελφοὶ τῶν κακῶν ἀπηλλάγησαν.

 

Plutarco: La cultura è l’unico bene duraturo [D] (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Rifletti sulle motivazioni addotte a sostegno della tesi. Cogli analogie con altri testi che conosci di altri ambiti culturali?

 

Che visione della vita emerge da questo passo? Quale forza la domina?

 

Approfondisci il rapporto qui proposto fra νοῦς e λόγος.

 

 

Εὐγένεια καλὸν μέν, ἀλλὰ προγόνων ἀγαθόν.

(in tutto il brano osserva il collegamento fra le particelle μέν e δέ)

 

Πλοῦτος δὲ τίμιον μέν, ἀλλὰ τύχης κτῆμα,

ἐπειδὴ

(quali sono i predicati di questa proposizione?)

τῶν μὲν ἐχόντων

πολλάκις ἀφείλετο,

(osserva la composizione del verbo: che caso reggerà?)

τοῖς δ᾽οὐκ ἐλπίσασι

φέρουσα

(che modo è? Con cosa concorda?)

προσήνεγκε,

καὶ ὁ πολὺς πλοῦτος σκοπὸς ἔκκειται

(che compl. riconosci in σκοπὸς?)

τοῖς βουλομένοις

(che modo è? Che funzione riveste?)

βαλλάντια τοξεύειν,

κακούργοις οἰκέταις καὶ συκοφάνταις,

(che caso osservi? Con quale sintagma vanno concordati?)

καὶ τὸ μέγιστον, ὅτι καὶ τοῖς πονηροτάτοις μέτεστι.

(osserva la variatio di ὅτι rispetto ad ἐπειδή)

(che caso è retto da questo verbo? Perché?)

 

Δόξα γε μὴν σεμνὸν μέν, ἀλλ᾽ἀβέβαιον.

 

Κάλλος δὲ περιμάχητον μέν, ἀλλ᾽ὀλιγοχρόνιον.

 

γίεια δὲ τίμιον μέν, ἀλλ᾽εὐμετάστατον.

 

σχὺς δὲ ζηλωτὸν μέν, ἀλλὰ νόσῳ εὐάλωτον καὶ γήρᾳ.

 

Τὸ δ᾽ὅλον

εἴ τις ἐπὶ τῇ τοῦ σώματος ῥώμῃ φρονεῖ,

μαθέτω

(attenzione al modo)

γνώμης διαμαρτάνων.

(che funzione ha questo modo? Osserva il verbo che lo regge)

 

Πόστον γάρ ἐστιν ἰσχὺς ἀνθρωπίνη τῆς τῶν ἄλλων ζῴων δυνάμεως;

(controlla il significato esatto di πόστον)

 

Λέγω δ᾽οἷον ἐλεφάντων καὶ ταύρων καὶ λεόντων.

(che sostantivo è sottinteso? Ricavalo dalla frase precedente)

(controlla l’uso avverbiale di οἷον)

 

Παιδεία δὲ τῶν ἐν ἡμῖν μόνον ἐστὶν ἀθάνατον καὶ θεῖον.

(che funzione ha qui l’articolo? Osserva il sintagma di cui fa parte. In che genere si trova?)

 

Καὶ δύο τὰ πάντων ἐστὶ κυριώτατα ἐν ἀνθρωπίνῃ φύσει, νοῦς καὶ λόγος.

 

Καὶ ὁ μὲν νοῦς ἀρχικός ἐστι τοῦ λόγου,

δὲ λόγος ὑπηρετικὸς τοῦ νοῦ,

τύχῃ μὲν ἀνάλωτος,

συκοφαντίᾳ δ᾽ἀναφαίρετος,

νόσῳ δ᾽ἀδιάφθορος,

γήρᾳ δ᾽ἀλύμαντος.

(osserva la disposizione delle parole)

(tre degli aggettivi precedenti derivano da verbi. Come sono formati? Qual è il loro valore esatto?)

 

Plutarco: La cultura è l’unico bene duraturo [D] (struttura)

 

Εὐγένεια καλὸν μέν, ἀλλὰ προγόνων ἀγαθόν.

 

Πλοῦτος δὲ τίμιον μέν, ἀλλὰ τύχης κτῆμα,

ἐπειδὴ

τῶν μὲν ἐχόντων

πολλάκις ἀφείλετο,

τοῖς δ᾽οὐκ ἐλπίσασι

φέρουσα

προσήνεγκε,

καὶ ὁ πολὺς πλοῦτος σκοπὸς ἔκκειται

τοῖς βουλομένοις

βαλλάντια τοξεύειν,

κακούργοις οἰκέταις καὶ συκοφάνταις,

καὶ τὸ μέγιστον, ὅτι καὶ τοῖς πονηροτάτοις μέτεστι.

 

Δόξα γε μὴν σεμνὸν μέν, ἀλλ᾽ἀβέβαιον.

 

Κάλλος δὲ περιμάχητον μέν, ἀλλ᾽ὀλιγοχρόνιον.

 

γίεια δὲ τίμιον μέν, ἀλλ᾽εὐμετάστατον.

 

σχὺς δὲ ζηλωτὸν μέν, ἀλλὰ νόσῳ εὐάλωτον καὶ γήρᾳ.

 

Τὸ δ᾽ὅλον

εἴ τις ἐπὶ τῇ τοῦ σώματος ῥώμῃ φρονεῖ,

μαθέτω

γνώμης διαμαρτάνων.

 

Πόστον γάρ ἐστιν ἰσχὺς ἀνθρωπίνη τῆς τῶν ἄλλων ζῴων δυνάμεως;

 

Λέγω δ᾽οἷον ἐλεφάντων καὶ ταύρων καὶ λεόντων.

 

Παιδεία δὲ τῶν ἐν ἡμῖν μόνον ἐστὶν ἀθάνατον καὶ θεῖον.

 

Καὶ δύο τὰ πάντων ἐστὶ κυριώτατα ἐν ἀνθρωπίνῃ φύσει, νοῦς καὶ λόγος.

 

Καὶ ὁ μὲν νοῦς ἀρχικός ἐστι τοῦ λόγου,

ὁ δὲ λόγος ὑπηρετικὸς τοῦ νοῦ,

τύχῃ μὲν ἀνάλωτος,

συκοφαντίᾳ δ᾽ἀναφαίρετος,

νόσῳ δ᾽ἀδιάφθορος,

γήρᾳ δ᾽ἀλύμαντος.

 

Plutarco: La cultura è l’unico bene duraturo [D]

 

Εὐγένεια καλὸν μέν, ἀλλὰ προγόνων ἀγαθόν. Πλοῦτος δὲ τίμιον μέν, ἀλλὰ τύχης κτῆμα, ἐπειδὴ τῶν μὲν ἐχόντων πολλάκις ἀφείλετο, τοῖς δ᾽οὐκ ἐλπίσασι φέρουσα προσήνεγκε, καὶ πολὺς πλοῦτος σκοπὸς ἔκκειται τοῖς βουλομένοις βαλλάντια τοξεύειν, κακούργοις οἰκέταις καὶ συκοφάνταις, καὶ τὸ μέγιστον, ὅτι καὶ τοῖς πονηροτάτοις μέτεστι. Δόξα γε μὴν σεμνὸν μέν, ἀλλ᾽ἀβέβαιον. Κάλλος δὲ περιμάχητον μέν, ἀλλ᾽ὀλιγοχρόνιον. Ὑγίεια δὲ τίμιον μέν, ἀλλ᾽εὐμετάστατον. Ἰσχὺς δὲ ζηλωτὸν μέν, ἀλλὰ νόσῳ εὐάλωτον καὶ γήρᾳ. Τ δ᾽ὅλον εἴ τις ἐπὶ τῇ τοῦ σώματος ῥώμῃ φρονεῖ, μαθέτω γνώμης διαμαρτάνων. Πόστον γάρ ἐστιν ἰσχὺς ἀνθρωπίνη τῆς τῶν ἄλλων ζῴων δυνάμεως; Λέγω δ᾽οἷον ἐλεφάντων καὶ ταύρων καὶ λεόντων. Παιδεία δὲ τῶν ἐν ἡμῖν μόνον ἐστὶν ἀθάνατον καὶ θεῖον. Καὶ δύο τὰ πάντων ἐστὶ κυριώτατα ἐν ἀνθρωπίνῃ φύσει, νοῦς καὶ λόγος. Καὶ μὲν νοῦς ἀρχικός ἐστι τοῦ λόγου, δὲ λόγος ὑπηρετικὸς τοῦ νοῦ, τύχῃ μὲν ἀνάλωτος, συκοφαντίᾳ δ᾽ἀναφαίρετος, νόσῳ δ᾽ἀδιάφθορος, γήρᾳ δ᾽ἀλύμαντος.