mercoledì 25 giugno 2025

Lisia: Reinventare la memoria storica (III parte) [R-P] (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Rispondi anche per questo passo alle domande proposte nella prima parte del brano. Rifletti in particolare sulle scelte stilistiche e sul lessico politico qui usato.

 

 

εἰ γὰρ

(questa proposizione è la protasi di quale apodosi? Che tipo di periodo ipotetico riconosci?)

στασιάσαντες πρὸς ἀλλήλους

(che modo è? Con chi concorda? Che valore ha qui?)

βίᾳ παρόντων Πελοποννησίων καὶ τῶν ἄλλων ἐχθρῶν

(che subordinata nominale osservi?)

εἰς τὴν αὑτῶν οἷοί τε ἐγένοντο

(che costruzione presenta il nesso οἷος + εἰμί oppure γίγνομαι?)

(il sintagma evidenziato in fucsia -che parola è sottintesa?- va però collegato a quale verbo?)

κατελθεῖν,

δῆλον

(che verbo è sottinteso?)

ὅτι ῥᾳδίως ἂν

(che tipo di proposizione riconosci? Essa però, rispetto alla proposizione introdotta da εἰ, svolge anche la funzione di…)

(a quale verbo colleghi ἄν? Osserva che si trova in un tempo storico; perciò ha valore di…)

ὁμονοοῦντες

(con quale verbo nello stesso modo si mette in relazione semantica? Osserva che ha un significato opposto; questo ti spiega la presenza qui di ἄν)

πολεμεῖν αὐτοῖς

ἐδύναντο.

 

Ἐκεῖνοι μὲν οὖν διὰ τοὺς ἐν Πειραιεῖ κινδύνους ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων ζηλοῦνται·

(attenzione alla diatesi)

 

ἄξιον δὲ

(che verbo è sottinteso?)

καὶ τοὺς ξένους

τοὺς ἐνθάδε κειμένους

(che modo è? Con chi concorda? Che funzione ha?)

ἐπαινέσαι,

οἳ

(che pronome è? A chi si riferisce?)

τῷ πλήθει βοηθήσαντες

(cosa significa questo sostantivo in ambito politico?)

καὶ περὶ τῆς ἡμετέρας σωτηρίας μαχόμενοι,

πατρίδα τὴν ἀρετὴν ἡγησάμενοι,

(questo verbo regge il doppio accusativo; quali sono le due diverse funzioni?)

τοιαύτην τοῦ βίου τελευτὴν ἐποιήσαντο·

 

ἀνθʼὧν ἡ πόλις αὐτοὺς καὶ ἐπένθησε

(che pronome è? In che genere si trova? Però qui che funzione riveste?)

(osserva la ripetizione di καί; come viene definita questa figura retorica? Come la potresti rendere?)

καὶ ἔθαψε δημοσίᾳ,

καὶ ἔδωκεν

ἔχειν αὐτοῖς τὸν ἅπαντα χρόνον τὰς αὐτὰς τιμὰς τοῖς ἀστοῖς.

(αὐτοῖς andrebbe però collegato al verbo reggente)

(ripassa gli usi di αὐτός; qui esso regge uno specifico caso…)

 

Lisia: Reinventare la memoria storica (III parte) [R-P] (struttura)

 

εἰ γὰρ

στασιάσαντες πρὸς ἀλλήλους

βίᾳ παρόντων Πελοποννησίων καὶ τῶν ἄλλων ἐχθρῶν

εἰς τὴν αὑτῶν οἷοί τε ἐγένοντο

κατελθεῖν,

δῆλον

ὅτι ῥᾳδίως ἂν

ὁμονοοῦντες

πολεμεῖν αὐτοῖς

ἐδύναντο.

 

Ἐκεῖνοι μὲν οὖν διὰ τοὺς ἐν Πειραιεῖ κινδύνους ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων ζηλοῦνται·

 

ἄξιον δὲ

καὶ τοὺς ξένους

τοὺς ἐνθάδε κειμένους

ἐπαινέσαι,

οἳ

τῷ πλήθει βοηθήσαντες

καὶ περὶ τῆς ἡμετέρας σωτηρίας μαχόμενοι,

πατρίδα τὴν ἀρετὴν ἡγησάμενοι,

τοιαύτην τοῦ βίου τελευτὴν ἐποιήσαντο·

 

ἀνθʼὧν ἡ πόλις αὐτοὺς καὶ ἐπένθησε

καὶ ἔθαψε δημοσίᾳ,

καὶ ἔδωκεν

ἔχειν αὐτοῖς τὸν ἅπαντα χρόνον τὰς αὐτὰς τιμὰς τοῖς ἀστοῖς.

 

Lisia: Reinventare la memoria storica (III parte) [R-P]

 

εἰ γὰρ στασιάσαντες πρὸς ἀλλήλους βίᾳ παρόντων Πελοποννησίων καὶ τῶν ἄλλων ἐχθρῶν εἰς τὴν αὑτῶν οἷοί τε ἐγένοντο κατελθεῖν, δῆλον ὅτι ῥᾳδίως ἂν ὁμονοοῦντες πολεμεῖν αὐτοῖς ἐδύναντο. Ἐκεῖνοι μὲν οὖν διὰ τοὺς ἐν Πειραιεῖ κινδύνους ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων ζηλοῦνται· ἄξιον δὲ καὶ τοὺς ξένους τοὺς ἐνθάδε κειμένους ἐπαινέσαι, οἳ τῷ πλήθει βοηθήσαντες καὶ περὶ τῆς ἡμετέρας σωτηρίας μαχόμενοι, πατρίδα τὴν ἀρετὴν ἡγησάμενοι, τοιαύτην τοῦ βίου τελευτὴν ἐποιήσαντο· ἀνθʼὧν ἡ πόλις αὐτοὺς καὶ ἐπένθησε καὶ ἔθαψε δημοσίᾳ, καὶ ἔδωκεν ἔχειν αὐτοῖς τὸν ἅπαντα χρόνον τὰς αὐτὰς τιμὰς τοῖς ἀστοῖς.

 

Lisia: Reinventare la memoria storica (II parte) [R-P] (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Rispondi anche per questo passo alle domande proposte nella prima parte del brano. Rifletti in particolare sulle scelte stilistiche e sulle isotopie semantiche (gruppi di parole pertinenti alla stessa sfera di significato).

 

Ἀλλʼὅμως

οὐ τὸ πλῆθος τῶν ἐναντίων φοβηθέντες,

ἀλλʼἐν τοῖς σώμασι τοῖς ἑαυτῶν κινδυνεύσαντες,

(che modi riconosci? Con chi concordano? Attenzione al tempo e alla diatesi)

τρόπαιον μὲν τῶν πολεμίων ἔστησαν,

μάρτυρας δὲ τῆς αὑτῶν ἀρετῆς

(dove trovi il predicato?)

(qui e in tutto il passo osserva il rapporto fra μέν e δέ)

ἐγγὺς ὄντας τοῦδε τοῦ μνήματος

(che modo è? Con cosa concorda?)

(che caso è retto da ἐγγύς?)

τοὺς Λακεδαιμονίων τάφους παρέχονται.

(questo verbo regge il doppio accusativo: dove trovi il secondo accusativo? Individua le due diverse funzioni)

 

Καὶ γάρ τοι μεγάλην μὲν ἀντὶ μικρᾶς ἀπέδειξαν τὴν πόλιν,

ὁμονοοῦσαν δὲ

(con cosa concordano questo participio e il seguente? Perché si trovano in caso diverso? Da quale verbo dipendono? Osserva la relazione fra μέν e δέ)

ἀντὶ στασιαζούσης

ἀπέφηναν,

τείχη δὲ ἀντὶ τῶν καθῃρημένων ἀνέστησαν.

(quale termine è sottinteso nel participio?)

 

Οἱ δὲ κατελθόντες αὐτῶν,

ἀδελφὰ τὰ βουλεύματα τοῖς ἔργοις

(che caso è retto da ἀδελφός quando è usato come aggettivo?)

τῶν ἐνθάδε κειμένων

ἐπιδεικνύντες,

οὐκ ἐπὶ τιμωρίαν τῶν ἐχθρῶν ἀλλʼἐπὶ σωτηρίαν τῆς πόλεως ἐτράποντο,

(attenzione alla diatesi)

καὶ

οὔτε ἐλαττοῦσθαι δυνάμενοι

οὔτʼαὐτοὶ πλέον ἔχειν δεόμενοι

(i due infiniti precedenti sono usati in un senso politico; come puoi renderli meglio?)

τῆς μὲν αὑτῶν ἐλευθερίας

(anche qui osserva il rapporto fra μέν e δέ)

καὶ τοῖς βουλομένοις

(come devi qui rendere καί?)

δουλεύειν

μετέδοσαν,

(controlla la costruzione di questo verbo e del successivo)

τῆς δʼἐκείνων δουλείας αὐτοὶ μετέχειν

οὐκ ἠξίωσαν.

 

Ἔργοις δὲ μεγίστοις καὶ καλλίστοις ἀπελογήσαντο,

(rifletti sul significato specifico di questo verbo; a quale ambito appartiene?)

ὅτι

οὐ κακίᾳ τῇ αὑτῶν

οὐδʼἀρετῇ τῇ τῶν πολεμίων

πρότερον ἐδυστύχησεν ἡ πόλις·

 

Lisia: Reinventare la memoria storica (II parte) [R-P] (struttura)

 

Ἀλλʼὅμως

οὐ τὸ πλῆθος τῶν ἐναντίων φοβηθέντες,

ἀλλʼἐν τοῖς σώμασι τοῖς ἑαυτῶν κινδυνεύσαντες,

τρόπαιον μὲν τῶν πολεμίων ἔστησαν,

μάρτυρας δὲ τῆς αὑτῶν ἀρετῆς

ἐγγὺς ὄντας τοῦδε τοῦ μνήματος

τοὺς Λακεδαιμονίων τάφους παρέχονται.

 

Καὶ γάρ τοι μεγάλην μὲν ἀντὶ μικρᾶς ἀπέδειξαν τὴν πόλιν,

ὁμονοοῦσαν δὲ

ἀντὶ στασιαζούσης

ἀπέφηναν,

τείχη δὲ ἀντὶ τῶν καθῃρημένων ἀνέστησαν.

 

Οἱ δὲ κατελθόντες αὐτῶν,

ἀδελφὰ τὰ βουλεύματα τοῖς ἔργοις

τῶν ἐνθάδε κειμένων

ἐπιδεικνύντες,

οὐκ ἐπὶ τιμωρίαν τῶν ἐχθρῶν ἀλλʼἐπὶ σωτηρίαν τῆς πόλεως ἐτράποντο,

καὶ

οὔτε ἐλαττοῦσθαι δυνάμενοι

οὔτʼαὐτοὶ πλέον ἔχειν δεόμενοι

τῆς μὲν αὑτῶν ἐλευθερίας

καὶ τοῖς βουλομένοις

δουλεύειν

μετέδοσαν,

τῆς δʼἐκείνων δουλείας αὐτοὶ μετέχειν

οὐκ ἠξίωσαν.

 

Ἔργοις δὲ μεγίστοις καὶ καλλίστοις ἀπελογήσαντο,

ὅτι

οὐ κακίᾳ τῇ αὑτῶν

οὐδʼἀρετῇ τῇ τῶν πολεμίων

πρότερον ἐδυστύχησεν ἡ πόλις·

 

Lisia: Reinventare la memoria storica (II parte) [R-P]

 

Ἀλλʼὅμως οὐ τὸ πλῆθος τῶν ἐναντίων φοβηθέντες, ἀλλʼἐν τοῖς σώμασι τοῖς ἑαυτῶν κινδυνεύσαντες, τρόπαιον μὲν τῶν πολεμίων ἔστησαν, μάρτυρας δὲ τῆς αὑτῶν ἀρετῆς ἐγγὺς ὄντας τοῦδε τοῦ μνήματος τοὺς Λακεδαιμονίων τάφους παρέχονται. Καὶ γάρ τοι μεγάλην μὲν ἀντὶ μικρᾶς ἀπέδειξαν τὴν πόλιν, ὁμονοοῦσαν δὲ ἀντὶ στασιαζούσης ἀπέφηναν, τείχη δὲ ἀντὶ τῶν καθῃρημένων ἀνέστησαν. Οἱ δὲ κατελθόντες αὐτῶν, ἀδελφὰ τὰ βουλεύματα τοῖς ἔργοις τῶν ἐνθάδε κειμένων ἐπιδεικνύντες, οὐκ ἐπὶ τιμωρίαν τῶν ἐχθρῶν ἀλλʼἐπὶ σωτηρίαν τῆς πόλεως ἐτράποντο, καὶ οὔτε ἐλαττοῦσθαι δυνάμενοι οὔτʼαὐτοὶ πλέον ἔχειν δεόμενοι τῆς μὲν αὑτῶν ἐλευθερίας καὶ τοῖς βουλομένοις δουλεύειν μετέδοσαν, τῆς δʼἐκείνων δουλείας αὐτοὶ μετέχειν οὐκ ἠξίωσαν. Ἔργοις δὲ μεγίστοις καὶ καλλίστοις ἀπελογήσαντο, ὅτι οὐ κακίᾳ τῇ αὑτῶν οὐδʼἀρετῇ τῇ τῶν πολεμίων πρότερον ἐδυστύχησεν ἡ πόλις·

 

Lisia: Reinventare la memoria storica (I parte) [R-P] (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Che funzione ha qui la storia? Che rapporto viene proposto tra passato e presente? Riconosci i riferimenti a qualche momento storico che hai studiato?

 

Osserva le scelte stilistiche del brano; quali sono le più interessanti e quale effetto producono?

 

In questo passo sono presenti numerosi comparativi o verbi che implicano un confronto; perché?

 

Raggruppa le parole chiave in alcuni ambiti semantici e commentale.

 

Sono presenti inoltre alcune coppie di parole in rapporto di antitesi; individuale e spiegane il valore di volta in volta diverso.

 

Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐξήχθην

(attenzione alla diatesi!)

(ταῦτα: sintatticamente andrebbe legato alla subordinata)

ὑπὲρ πάσης ὀλοφύρασθαι τῆς Ἑλλάδος·

 

ἐκείνων δὲ τῶν ἀνδρῶν

ἄξιον

(che verbo è sottinteso?)

καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ μεμνῆσθαι,

(che caso è retto da questo verbo? Dove lo trovi?)

οἳ

(che pronome è? A chi si riferisce?)

(dov’è il predicato?)

φεύγοντες τὴν δουλείαν

καὶ περὶ τοῦ δικαίου μαχόμενοι

καὶ ὑπὲρ τῆς δημοκρατίας στασιάσαντες

πάντας πολεμίους κεκτημένοι

(che significato assume questo verbo in questo tempo?)

(i due accusativi hanno funzioni sintattiche differenti: quali?)

εἰς τὸν Πειραιᾶ κατῆλθον,

οὐχ ὑπὸ νόμου ἀναγκασθέντες,

ἀλλʼὑπὸ τῆς φύσεως πεισθέντες,

καινοῖς κινδύνοις τὴν παλαιὰν ἀρετὴν τῶν προγόνων μιμησάμενοι,

ταῖς αὑτῶν ψυχαῖς κοινὴν τὴν πόλιν καὶ τοῖς ἄλλοις κτησόμενοι,

(attenzione al tempo: che valore ha?)

θάνατον μετʼἐλευθερίας αἱρούμενοι

βίον μετὰ δουλείας,

(che cosa giustifica la presenza di questa particella comparativa? Osservala anche in seguito)

οὐχ ἧττον ταῖς συμφοραῖς αἰσχυνόμενοι

τοῖς ἐχθροῖς ὀργιζόμενοι,

μᾶλλον βουληθέντες

ἐν τῇ αὑτῶν ἀποθνῄσκειν

ζῆν

τὴν ἀλλοτρίαν οἰκοῦντες,

συμμάχους μὲν ὅρκους καὶ συνθήκας ἔχοντες,

(anche qui gli accusativi -riuniti in due gruppi- hanno funzioni diverse)

πολεμίους δὲ τοὺς πρότερον ὑπάρχοντας καὶ τοὺς πολίτας τοὺς ἑαυτῶν.

(quale verbo è sottinteso?)

 

Lisia: Reinventare la memoria storica (I parte) [R-P] (struttura)

 

Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐξήχθην

ὑπὲρ πάσης ὀλοφύρασθαι τῆς Ἑλλάδος·

 

ἐκείνων δὲ τῶν ἀνδρῶν

ἄξιον

καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ μεμνῆσθαι,

οἳ

φεύγοντες τὴν δουλείαν

καὶ περὶ τοῦ δικαίου μαχόμενοι

καὶ ὑπὲρ τῆς δημοκρατίας στασιάσαντες

πάντας πολεμίους κεκτημένοι

εἰς τὸν Πειραιᾶ κατῆλθον,

οὐχ ὑπὸ νόμου ἀναγκασθέντες,

ἀλλʼὑπὸ τῆς φύσεως πεισθέντες,

καινοῖς κινδύνοις τὴν παλαιὰν ἀρετὴν τῶν προγόνων μιμησάμενοι,

ταῖς αὑτῶν ψυχαῖς κοινὴν τὴν πόλιν καὶ τοῖς ἄλλοις κτησόμενοι,

θάνατον μετʼἐλευθερίας αἱρούμενοι

ἢ βίον μετὰ δουλείας,

οὐχ ἧττον ταῖς συμφοραῖς αἰσχυνόμενοι

ἢ τοῖς ἐχθροῖς ὀργιζόμενοι,

μᾶλλον βουληθέντες

ἐν τῇ αὑτῶν ἀποθνῄσκειν

ἢ ζῆν

τὴν ἀλλοτρίαν οἰκοῦντες,

συμμάχους μὲν ὅρκους καὶ συνθήκας ἔχοντες,

πολεμίους δὲ τοὺς πρότερον ὑπάρχοντας καὶ τοὺς πολίτας τοὺς ἑαυτῶν.

 

Lisia: Reinventare la memoria storica (I parte) [R-P]

 

Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐξήχθην ὑπὲρ πάσης ὀλοφύρασθαι τῆς Ἑλλάδος· ἐκείνων δὲ τῶν ἀνδρῶν ἄξιον καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ μεμνῆσθαι, οἳ φεύγοντες τὴν δουλείαν καὶ περὶ τοῦ δικαίου μαχόμενοι καὶ ὑπὲρ τῆς δημοκρατίας στασιάσαντες πάντας πολεμίους κεκτημένοι εἰς τὸν Πειραιᾶ κατῆλθον, οὐχ ὑπὸ νόμου ἀναγκασθέντες, ἀλλʼὑπὸ τῆς φύσεως πεισθέντες, καινοῖς κινδύνοις τὴν παλαιὰν ἀρετὴν τῶν προγόνων μιμησάμενοι, ταῖς αὑτῶν ψυχαῖς κοινὴν τὴν πόλιν καὶ τοῖς ἄλλοις κτησόμενοι, θάνατον μετʼἐλευθερίας αἱρούμενοι ἢ βίον μετὰ δουλείας, οὐχ ἧττον ταῖς συμφοραῖς αἰσχυνόμενοι ἢ τοῖς ἐχθροῖς ὀργιζόμενοι, μᾶλλον βουληθέντες ἐν τῇ αὑτῶν ἀποθνῄσκειν ἢ ζῆν τὴν ἀλλοτρίαν οἰκοῦντες, συμμάχους μὲν ὅρκους καὶ συνθήκας ἔχοντες, πολεμίους δὲ τοὺς πρότερον ὑπάρχοντας καὶ τοὺς πολίτας τοὺς ἑαυτῶν.

 

Lisia: L’imputato si presenta (IΙ parte) [R-P] (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Quali sono gli argomenti principali di questo passo?

 

Con quali elementi l’imputato cerca di ottenere la fiducia dei giurati?

 

Osserva le scelte stilistiche di questo brano; quali sono le più interessanti? Che effetto intendono produrre?

 

Περὶ μὲν οὖν τοῦ μεγέθους τῆς ζημίας ἅπαντας ὑμᾶς νομίζω

(rifletti sul significato e sulla costruzione del verbo che è strettamente legato all’infinito seguente; perciò quale funzione viene assolta dal sintagma ἅπαντας ὑμᾶς?)

τὴν αὐτὴν διάνοιαν ἔχειν,

(ripassa gli usi di αὐτός)

καὶ οὐδένα οὕτως ὀλιγώρως διακεῖσθαι,

(da che proposizione dipende? Che significato assume questo verbo se è accompagnato da un avverbio?)

ὅστις οἴεται

(che pronome è? A chi si riferisce?)

δεῖν

συγγνώμης τυγχάνειν

(controlla la costruzione del verbo)

μικρᾶς ζημίας ἀξίους ἡγεῖται

(qual è il sogg.?)

(μικρᾶς ζημίας: in che caso si trova? Controlla la costruzione dell’aggettivo ἄξιος)

τοὺς τῶν τοιούτων ἔργων αἰτίους·

(le parole in accusativo di questa proposizione sono collegate, ma assolvono a funzioni sintattiche diverse: rifletti sul significato e sulla costruzione del verbo)

 

ἡγοῦμαι δέ, ὦ ἄνδρες,

τοῦτό με δεῖν ἐπιδεῖξαι,

ὡς ἐμοίχευεν Ἐρατοσθένης τὴν γυναῖκα τὴν ἐμὴν

(che tipo di subordinata riconosci? Che funzione ha rispetto a τοῦτο?)

καὶ ἐκείνην τε διέφθειρε

καὶ τοὺς παῖδας τοὺς ἐμοὺς ᾔσχυνε

καὶ ἐμὲ αὐτὸν ὕβρισεν

εἰς τὴν οἰκίαν τὴν ἐμὴν εἰσιών,

(che modo è? Con chi concorda?)

καὶ οὔτε ἔχθρα ἐμοὶ καὶ ἐκείνῳ οὐδεμία ἦν πλὴν ταύτης,

οὔτε χρημάτων ἕνεκα ἔπραξα ταῦτα,

ἵνα πλούσιος ἐκ πένητος γένωμαι,

(che subordinata riconosci?)

οὔτε ἄλλου κέρδους οὐδενὸς

(quale preposizione è sottintesa con questo genitivo? Osserva la frase)

πλὴν τῆς κατὰ τοὺς νόμους τιμωρίας.

 

Ἐγὼ τοίνυν ἐξ ἀρχῆς ὑμῖν ἅπαντα ἐπιδείξω τὰ ἐμαυτοῦ πράγματα,

οὐδὲν παραλείπων,

ἀλλὰ λέγων τἀληθῆ·

 

ταύτην γὰρ ἐμαυτῷ μόνην ἡγοῦμαι σωτηρίαν,

(anche qui il verbo regge il doppio accusativo: con quali diverse funzioni?)

ἐὰν

ὑμῖν εἰπεῖν ἅπαντα

δυνηθῶ

(che proposizione riconosci? Osserva la congiunzione e il modo)

τὰ πεπραγμένα.

 

Lisia: L’imputato si presenta (IΙ parte) [R-P] (struttura)

 

Περὶ μὲν οὖν τοῦ μεγέθους τῆς ζημίας ἅπαντας ὑμᾶς νομίζω

τὴν αὐτὴν διάνοιαν ἔχειν,

καὶ οὐδένα οὕτως ὀλιγώρως διακεῖσθαι,

ὅστις οἴεται

δεῖν

συγγνώμης τυγχάνειν

ἢ μικρᾶς ζημίας ἀξίους ἡγεῖται

τοὺς τῶν τοιούτων ἔργων αἰτίους·

 

ἡγοῦμαι δέ, ὦ ἄνδρες,

τοῦτό με δεῖν ἐπιδεῖξαι,

ὡς ἐμοίχευεν Ἐρατοσθένης τὴν γυναῖκα τὴν ἐμὴν

καὶ ἐκείνην τε διέφθειρε

καὶ τοὺς παῖδας τοὺς ἐμοὺς ᾔσχυνε

καὶ ἐμὲ αὐτὸν ὕβρισεν

εἰς τὴν οἰκίαν τὴν ἐμὴν εἰσιών,

καὶ οὔτε ἔχθρα ἐμοὶ καὶ ἐκείνῳ οὐδεμία ἦν πλὴν ταύτης,

οὔτε χρημάτων ἕνεκα ἔπραξα ταῦτα,

ἵνα πλούσιος ἐκ πένητος γένωμαι,

οὔτε ἄλλου κέρδους οὐδενὸς

πλὴν τῆς κατὰ τοὺς νόμους τιμωρίας.

 

Ἐγὼ τοίνυν ἐξ ἀρχῆς ὑμῖν ἅπαντα ἐπιδείξω τὰ ἐμαυτοῦ πράγματα,

οὐδὲν παραλείπων,

ἀλλὰ λέγων τἀληθῆ·

 

ταύτην γὰρ ἐμαυτῷ μόνην ἡγοῦμαι σωτηρίαν,

ἐὰν

ὑμῖν εἰπεῖν ἅπαντα

δυνηθῶ

τὰ πεπραγμένα.

 

Lisia: L’imputato si presenta (IΙ parte) [R-P]

 

Περὶ μὲν οὖν τοῦ μεγέθους τῆς ζημίας ἅπαντας ὑμᾶς νομίζω τὴν αὐτὴν διάνοιαν ἔχειν, καὶ οὐδένα οὕτως ὀλιγώρως διακεῖσθαι, ὅστις οἴεται δεῖν συγγνώμης τυγχάνειν ἢ μικρᾶς ζημίας ἀξίους ἡγεῖται τοὺς τῶν τοιούτων ἔργων αἰτίους· ἡγοῦμαι δέ, ὦ ἄνδρες, τοῦτό με δεῖν ἐπιδεῖξαι, ὡς ἐμοίχευεν Ἐρατοσθένης τὴν γυναῖκα τὴν ἐμὴν καὶ ἐκείνην τε διέφθειρε καὶ τοὺς παῖδας τοὺς ἐμοὺς ᾔσχυνε καὶ ἐμὲ αὐτὸν ὕβρισεν εἰς τὴν οἰκίαν τὴν ἐμὴν εἰσιών, καὶ οὔτε ἔχθρα ἐμοὶ καὶ ἐκείνῳ οὐδεμία ἦν πλὴν ταύτης, οὔτε χρημάτων ἕνεκα ἔπραξα ταῦτα, ἵνα πλούσιος ἐκ πένητος γένωμαι, οὔτε ἄλλου κέρδους οὐδενὸς πλὴν τῆς κατὰ τοὺς νόμους τιμωρίας. Ἐγὼ τοίνυν ἐξ ἀρχῆς ὑμῖν ἅπαντα ἐπιδείξω τὰ ἐμαυτοῦ πράγματα, οὐδὲν παραλείπων, ἀλλὰ λέγων τἀληθῆ· ταύτην γὰρ ἐμαυτῷ μόνην ἡγοῦμαι σωτηρίαν, ἐὰν ὑμῖν εἰπεῖν ἅπαντα δυνηθῶ τὰ πεπραγμένα.

 

Lisia: L’imputato si presenta (Ι parte) [R-P] (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Analizza la struttura argomentativa del passo; che tipo di considerazioni vengono utilizzate per persuadere i giurati?

 

Com’è composta la giuria di fronte alla quale viene pronunciata questa orazione? Questo aspetto condiziona la scelta degli argomenti? Come?

 

Quale osservazione viene proposta per sottolineare la gravità del reato? Di conseguenza quale ruolo rivendica per sé l’imputato nel processo?

 

Περὶ πολλοῦ ἂν ποιησαίμην, ὦ ἄνδρες,

(in questo passo ricorre spesso la particella ἄν: a quale modo si accompagna? Che valore esprime?)

(controlla il significato valutativo del verbo quando è unito a περὶ πολλοῦ)

τὸ τοιούτους ὑμᾶς ἐμοὶ δικαστὰς περὶ τούτου τοῦ πράγματος γενέσθαι,

(che funzione assume questo modo? Cosa te lo indica? In che caso trovi quindi il soggetto?)

(anche se collegate, le tre parole in accusativo vanno raggruppate in due sintagmi con funzione sintattica diversa)

οἷοίπερ ἂν ὑμῖν αὐτοῖς εἴητε

(che pronome è? A quale altro pronome della reggente si collega?)

(ripassa gli usi di αὐτός)

τοιαῦτα πεπονθότες·

(che modo è? Con chi concorda? Che valore assume qui?)

 

εὖ γὰρ οἶδʼ

ὅτι,

εἰ τὴν αὐτὴν γνώμην περὶ τῶν ἄλλων ἔχοιτε,

(quale parte del periodo ipotetico riconosci? Dove trovi la seconda parte? Di che tipo è? Osserva il modo)

(ripassa gli usi di αὐτός)

ἥνπερ περὶ ὑμῶν αὐτῶν,

(che pronome è? A cosa si riferisce?)

(che verbo è sottinteso?)

οὐκ ἂν εἴη

(il verbo ha funzione di copula o di pred. verbale?)

ὅστις οὐκ ἐπὶ τοῖς γεγενημένοις ἀγανακτοίη,

(che funzione ha qui il participio? Attenzione al genere!)

ἀλλὰ πάντες ἂν

περὶ τῶν τὰ τοιαῦτα ἐπιτηδευόντων

(che funzione ha qui il participio? Attenzione al genere, che è diverso da quello precedente!)

τὰς ζημίας μικρὰς ἡγοῖσθε.

(i due accusativi, pur collegati, hanno funzione sintattica diversa…)

 

Καὶ ταῦτα οὐκ ἂν εἴη μόνον παρʼὑμῖν οὕτως ἐγνωσμένα,

ἀλλʼἐν ἁπάσῃ τῇ Ἑλλάδι·

(osserva il connettivo che collega le due parti del periodo: ha una funzione logica importante)

 

περὶ τούτου γὰρ μόνου τοῦ ἀδικήματος καὶ ἐν δημοκρατίᾳ καὶ ὀλιγαρχίᾳ ἡ αὐτὴ τιμωρία τοῖς ἀσθενεστάτοις

(dove trovi il predicato?)

πρὸς τοὺς τὰ μέγιστα δυναμένους

ἀποδέδοται,

ὥστε τὸν χείριστον τῶν αὐτῶν τυγχάνειν τῷ βελτίστῳ·

(che subordinata riconosci?)

(questo verbo regge il caso…)

(il pronome ὁ αὐτός può reggere il caso…)

 

οὕτως, ὦ ἄνδρες, ταύτην τὴν ὕβριν ἅπαντες ἄνθρωποι δεινοτάτην ἡγοῦνται.

(anche qui hai due sintagmi in accusativo che sono collegati, ma che hanno una funzione diversa)