Cicerone: Clemenza e severità [Es. Stato 2009] (struttura)

Nec vero audiendi,

qui

graviter inimicis irascendum

putabunt

idque

magnanimi et fortis viri esse

censebunt;

nihil enim laudabilius, nihil magno et praeclaro viro dignius placabilitate atque clementia.

In liberis vero populis et in iuris aequabilitate exercenda etiam est facilitas et altitudo animi,

quae dicitur,

ne,

si irascamur

aut intempestive accedentibus

aut impudenter rogantibus,

in morositatem inutilem et odiosam incidamus.

Et tamen ita probanda est mansuetudo atque clementia,

ut adhibeatur rei publicae causa severitas,

sine qua administrari civitas non potest.

Omnis autem et animadversio et castigatio debet

contumelia vacare

neque ad eius,

qui punitur aliquem

aut verbis castigat,

sed ad rei publicae utilitatem referri.

Cavendum est etiam,

ne maior poena quam culpa sit,

et ne isdem de causis alii plectantur,

alii ne appellentur quidem.

Prohibenda autem maxime est ira

in puniendo;

numquam enim,

iratus qui accedet ad poenam,

mediocritatem illam tenebit,

quae est inter nimium et parum,

quae placet Peripateticis,

et recte placet,

modo ne laudarent iracundiam

et dicerent

utiliter a natura datam.

Illa vero omnibus in rebus repudianda est

optandumque,

ut ii,

qui praesunt rei publicae,

legum similes sint,

quae non iracundia, sed aequitate ducuntur

ad puniendum.