venerdì 7 marzo 2025

Lisia: Eufileto uccide Eratostene [D] (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Come viene presentato l’accusato? Ricorda che Eratostene aveva sedotto la moglie di Eufileto, colui che sta pronunciando questa orazione.

 

Quali aspetti della famiglia greca puoi ricavare da questo passo?

 

Quali aspetti del diritto greco puoi ricavare da questo passo?

 

Ἐγὼ δ᾽εἶπον ὅτι

(come puoi rendere meglio la congiunzione subordinante? Osserva la frase che comincia subito dopo)

 

«Οὐκ ἐγώ σε ἀποκτενῶ,

(attenzione al tempo! Perché qui è importante?)

ἀλλ᾽ τῆς πόλεως νόμος,

ὃν σὺ

(che pronome riconosci? A cosa si riferisce?)

παραβαίνων

(che modo è? Con chi concorda? Che valore ha?)

περὶ ἐλάττονος τῶν ἡδονῶν ἐποιήσω,

(attenzione al tempo, alla persona e alla diatesi)

(cosa significa questo verbo accompagnato da περὶ ἐλάττονος?)

(in che grado si trova ἐλάττονος? Quindi regge un sintagma in caso…)

καὶ μᾶλλον εἵλου

τοιοῦτον ἁμάρτημα ἐξαμαρτάνειν εἰς τὴν γυναῖκα τὴν ἐμὴν καὶ εἰς τοὺς παῖδας τοὺς ἐμοὺς

τοῖς νόμοις πείθεσθαι

(a quale avverbio si ricollega questo ? In latino potresti tradurlo con quam)

καὶ κόσμιος εἶναι».

 

Οὕτως, ὦ ἄνδρες, ἐκεῖνος τούτων ἔτυχεν

(che costruzione presenta questo verbo?)

ὧνπερ οἱ νόμοι κελεύουσι

(qui puoi sottintendere τυγχάνειν; così ti spieghi il caso di ὧνπερ)

τοὺς τὰ τοιαῦτα πράττοντας,

(che modo è? Con quale funzione qui compare? Di quale verbo questo sintagma è soggetto?)

οὐκ εἰσαρπασθεὶς ἐκ τῆς ὁδοῦ,

οὐδ᾽ἐπὶ τὴν ἑστίαν καταφυγών,

(che modi riconosci? Con chi concordano?)

ὥσπερ οὗτοι λέγουσι·

 

πῶς γὰρ ἄν,

(che tipo di avverbio riconosci?)

(qui puoi sottintendere καταφύγοι. Con la particella evidenziata che valore assume questo modo?)

ὅστις

ἐν τῷ δωματίῳ πληγεὶς

(con chi concorda? Attenzione alla diatesi)

κατέπεσεν εὐθύς,

περιέστρεψα δ᾽αὐτοῦ τὼ χεῖρε,

(in che numero si trova τὼ χεῖρε?)

ἔνδον δὲ ἦσαν ἄνθρωποι τοσοῦτοι,

οὓς διαφυγεῖν οὐκ ἐδύνατο,

(che pronome riconosci? A chi si riferisce?)

οὔτε σίδηρον οὔτε ξύλον οὔτε ἄλλο οὐδὲν ἔχων,

τοὺς εἰσελθόντας ἂν ἠμύνατο.

(che pronome riconosci? A cosa si riferisce?)

 

(in che modo e tempo si trova il secondo verbo? Che valore assume con ἄν?)

 

Ἀλλ᾽, ὦ ἄνδρες, οἶμαι

καὶ ὑμᾶς εἰδέναι

ὅτι

οἱ μὴ τὰ δίκαια πράττοντες

(che valore ha questo modo? Di quale verbo questo sintagma è soggetto?)

οὐχ ὁμολογοῦσι

τοὺς ἐχθροὺς λέγειν ἀληθῆ.

 

Lisia: Eufileto uccide Eratostene [D] (struttura)

 

Ἐγὼ δ᾽εἶπον ὅτι

 

«Οὐκ ἐγώ σε ἀποκτενῶ,

ἀλλ᾽ὁ τῆς πόλεως νόμος,

ὃν σὺ

παραβαίνων

περὶ ἐλάττονος τῶν ἡδονῶν ἐποιήσω,

καὶ μᾶλλον εἵλου

τοιοῦτον ἁμάρτημα ἐξαμαρτάνειν εἰς τὴν γυναῖκα τὴν ἐμὴν καὶ εἰς τοὺς παῖδας τοὺς ἐμοὺς

ἢ τοῖς νόμοις πείθεσθαι

καὶ κόσμιος εἶναι».

 

Οὕτως, ὦ ἄνδρες, ἐκεῖνος τούτων ἔτυχεν

ὧνπερ οἱ νόμοι κελεύουσι

τοὺς τὰ τοιαῦτα πράττοντας,

οὐκ εἰσαρπασθεὶς ἐκ τῆς ὁδοῦ,

οὐδ᾽ἐπὶ τὴν ἑστίαν καταφυγών,

ὥσπερ οὗτοι λέγουσι·

 

πῶς γὰρ ἄν,

ὅστις

ἐν τῷ δωματίῳ πληγεὶς

κατέπεσεν εὐθύς,

περιέστρεψα δ᾽αὐτοῦ τὼ χεῖρε,

ἔνδον δὲ ἦσαν ἄνθρωποι τοσοῦτοι,

οὓς διαφυγεῖν οὐκ ἐδύνατο,

οὔτε σίδηρον οὔτε ξύλον οὔτε ἄλλο οὐδὲν ἔχων,

ᾧ τοὺς εἰσελθόντας ἂν ἠμύνατο.

 

Ἀλλ᾽, ὦ ἄνδρες, οἶμαι

καὶ ὑμᾶς εἰδέναι

ὅτι

οἱ μὴ τὰ δίκαια πράττοντες

οὐχ ὁμολογοῦσι

τοὺς ἐχθροὺς λέγειν ἀληθῆ.

 

Lisia: Eufileto uccide Eratostene [D]

 

Ἐγὼ δ᾽εἶπον ὅτι «Οὐκ ἐγώ σε ἀποκτενῶ, ἀλλ᾽ὁ τῆς πόλεως νόμος, ὃν σὺ παραβαίνων περὶ ἐλάττονος τῶν ἡδονῶν ἐποιήσω, καὶ μᾶλλον εἵλου τοιοῦτον ἁμάρτημα ἐξαμαρτάνειν εἰς τὴν γυναῖκα τὴν ἐμὴν καὶ εἰς τοὺς παῖδας τοὺς ἐμοὺς ἢ τοῖς νόμοις πείθεσθαι καὶ κόσμιος εἶναι». Οὕτως, ὦ ἄνδρες, ἐκεῖνος τούτων ἔτυχεν ὧνπερ οἱ νόμοι κελεύουσι τοὺς τὰ τοιαῦτα πράττοντας, οὐκ εἰσαρπασθεὶς ἐκ τῆς ὁδοῦ, οὐδ᾽ἐπὶ τὴν ἑστίαν καταφυγών, ὥσπερ οὗτοι λέγουσι· πῶς γὰρ ἄν, ὅστις ἐν τῷ δωματίῳ πληγεὶς κατέπεσεν εὐθύς, περιέστρεψα δ᾽αὐτοῦ τὼ χεῖρε, ἔνδον δὲ ἦσαν ἄνθρωποι τοσοῦτοι, οὓς διαφυγεῖν οὐκ ἐδύνατο, οὔτε σίδηρον οὔτε ξύλον οὔτε ἄλλο οὐδὲν ἔχων, ᾧ τοὺς εἰσελθόντας ἂν ἠμύνατο. Ἀλλ᾽, ὦ ἄνδρες, οἶμαι καὶ ὑμᾶς εἰδέναι ὅτι οἱ μὴ τὰ δίκαια πράττοντες οὐχ ὁμολογοῦσι τοὺς ἐχθροὺς λέγειν ἀληθῆ.

 

Lisia: Elogio dei caduti ateniesi [D] (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Questo passo è tratto da un’orazione funebre ufficiale pronunciata per i soldati morti in guerra: individua tutti i topoi retorici che rinviano a questa occasione.

 

Quali aspetti della democrazia ateniese vengono qui esaltati? Corrispondono alla verità storica?

 

Come viene presentato il rapporto con la Persia? Perché è messo così in risalto?

 

Τίς γὰρ ἂν ἢ λόγος ἢ χρόνος ἢ ῥήτωρ ἱκανὸς γένοιτο

(che valore ha qui l’aggettivo τίς?)

μηνῦσαι τὴν τῶν ἐνθάδε κειμένων ἀνδρῶν ἀρετήν;

(in che modo si trova μηνῦσαι? Per collegarlo alla reggente, controlla la costruzione di ἱκανός)

(osserva la disposizione ad incastro delle parole; che modo è κειμένων? che valore ha qui?)

 

Μετὰ πλείστων γὰρ πόνων

καὶ φανερωτάτων ἀγώνων

καὶ καλλίστων κινδύνων

ἐλευθέραν μὲν ἐποίησαν τὴν Ἑλλάδα,

(ricordi il significato di questo verbo quando regge il doppio accusativo? Trovi la medesima costruzione anche in seguito con questo verbo e con i suoi sinonimi)

(tieni conto della correlazione fra le particelle)

μεγίστην δ᾽ἀπέδειξαν τὴν ἑαυτῶν πατρίδα,

ἑβδομήκοντα μὲν ἔτη τῆς θαλάττης ἄρξαντες,

(qui comincia una serie di subordinate implicite espresse con il…; anche qui osserva il gioco fra le particelle o fra altre forme di connettivo, ad es. οὐἀλλά)

(che costruzione presenta questo verbo?)

ἀστασιάστους δὲ παρασχόντες τοὺς συμμάχους,

οὐ

τοῖς ὀλίγοις τοὺς πολλοὺς δουλεύειν

ἀξιώσαντες,

ἀλλὰ

τὸ ἴσον ἔχειν

ἅπαντας ἀναγκάσαντες,

οὐδὲ τοὺς συμμάχους ἀσθενεῖς ποιοῦντες,

ἀλλὰ κἀκείνους ἰσχυροὺς καθιστάντες,

(com’è formato κἀκείνους? Non dimenticare di tradurre anche il primo elemento)

καὶ τὴν αὑτῶν δύναμιν τοσαύτην ἐπιδείξαντες,

ὥσθὁ μέγας βασιλεὺς οὐκέτι τῶν ἀλλοτρίων ἐπεθύμει,

(che tipo di subordinata riconosci? Quale elemento di subordinazione la introduce? Da quale altro pronome esso è anticipato?)

ἀλλ᾽ἐδίδου τῶν ἑαυτοῦ

(qui puoi sottintendere τινα)

(τῶν ἑαυτοῦ: i due termini concordano? Quindi che funzione ha qui τῶν?)

καὶ περὶ τῶν λοιπῶν ἐφοβεῖτο,

καὶ οὔτε τριήρεις ἐν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ ἐκ τῆς Ἀσίας ἔπλευσαν,

οὔτε τύραννος ἐν τοῖς Ἕλλησι κατέστη,

(quale tipo di aoristo riconosci in κατέστη? Ciò influisce sul suo significato?)

οὔτε Ἑλληνὶς πόλις ὑπὸ τῶν βαρβάρων ἠνδραποδίσθη·

(attenzione alla diatesi)

 

τοσαύτην σωφροσύνην καὶ δέος τούτων ἀρετὴ πᾶσιν ἀνθρώποις παρεῖχεν.

 

Ὧν ἕνεκα δεῖ

(che pronome riconosci? Qui però con che valore viene usato?)

μόνους καὶ προστάτας τῶν Ἑλλήνων καὶ ἡγεμόνας τῶν πόλεων γίγνεσθαι.

(il sogg. è qui sottinteso e ad esso concorda μόνους. Quindi che funzione sintattica rivestono προστάτας e ἡγεμόνας?)

 

Lisia: Elogio dei caduti ateniesi [D] (struttura)

 

Τίς γὰρ ἂν ἢ λόγος ἢ χρόνος ἢ ῥήτωρ ἱκανὸς γένοιτο

μηνῦσαι τὴν τῶν ἐνθάδε κειμένων ἀνδρῶν ἀρετήν;

 

Μετὰ πλείστων γὰρ πόνων

καὶ φανερωτάτων ἀγώνων

καὶ καλλίστων κινδύνων

ἐλευθέραν μὲν ἐποίησαν τὴν Ἑλλάδα,

μεγίστην δ᾽ἀπέδειξαν τὴν ἑαυτῶν πατρίδα,

ἑβδομήκοντα μὲν ἔτη τῆς θαλάττης ἄρξαντες,

ἀστασιάστους δὲ παρασχόντες τοὺς συμμάχους,

οὐ

τοῖς ὀλίγοις τοὺς πολλοὺς δουλεύειν

ἀξιώσαντες,

ἀλλὰ

τὸ ἴσον ἔχειν

ἅπαντας ἀναγκάσαντες,

οὐδὲ τοὺς συμμάχους ἀσθενεῖς ποιοῦντες,

ἀλλὰ κἀκείνους ἰσχυροὺς καθιστάντες,

καὶ τὴν αὑτῶν δύναμιν τοσαύτην ἐπιδείξαντες,

ὥσθ᾽ὁ μέγας βασιλεὺς οὐκέτι τῶν ἀλλοτρίων ἐπεθύμει,

ἀλλ᾽ἐδίδου τῶν ἑαυτοῦ

καὶ περὶ τῶν λοιπῶν ἐφοβεῖτο,

καὶ οὔτε τριήρεις ἐν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ ἐκ τῆς Ἀσίας ἔπλευσαν,

οὔτε τύραννος ἐν τοῖς Ἕλλησι κατέστη,

οὔτε Ἑλληνὶς πόλις ὑπὸ τῶν βαρβάρων ἠνδραποδίσθη·

 

τοσαύτην σωφροσύνην καὶ δέος ἡ τούτων ἀρετὴ πᾶσιν ἀνθρώποις παρεῖχεν.

 

Ὧν ἕνεκα δεῖ

μόνους καὶ προστάτας τῶν Ἑλλήνων καὶ ἡγεμόνας τῶν πόλεων γίγνεσθαι.

 

Lisia: Elogio dei caduti ateniesi [D]

 

Τίς γὰρ ἂν ἢ λόγος ἢ χρόνος ἢ ῥήτωρ ἱκανὸς γένοιτο μηνῦσαι τὴν τῶν ἐνθάδε κειμένων ἀνδρῶν ἀρετήν; Μετὰ πλείστων γὰρ πόνων καὶ φανερωτάτων ἀγώνων καὶ καλλίστων κινδύνων ἐλευθέραν μὲν ἐποίησαν τὴν Ἑλλάδα, μεγίστην δ᾽ἀπέδειξαν τὴν ἑαυτῶν πατρίδα, ἑβδομήκοντα μὲν ἔτη τῆς θαλάττης ἄρξαντες, ἀστασιάστους δὲ παρασχόντες τοὺς συμμάχους, οὐ τοῖς ὀλίγοις τοὺς πολλοὺς δουλεύειν ἀξιώσαντες, ἀλλὰ τὸ ἴσον ἔχειν ἅπαντας ἀναγκάσαντες, οὐδὲ τοὺς συμμάχους ἀσθενεῖς ποιοῦντες, ἀλλὰ κἀκείνους ἰσχυροὺς καθιστάντες, καὶ τὴν αὑτῶν δύναμιν τοσαύτην ἐπιδείξαντες, ὥσθ᾽ὁ μέγας βασιλεὺς οὐκέτι τῶν ἀλλοτρίων ἐπεθύμει, ἀλλ᾽ἐδίδου τῶν ἑαυτοῦ καὶ περὶ τῶν λοιπῶν ἐφοβεῖτο, καὶ οὔτε τριήρεις ἐν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ ἐκ τῆς Ἀσίας ἔπλευσαν, οὔτε τύραννος ἐν τοῖς Ἕλλησι κατέστη, οὔτε Ἑλληνὶς πόλις ὑπὸ τῶν βαρβάρων ἠνδραποδίσθη· τοσαύτην σωφροσύνην καὶ δέος ἡ τούτων ἀρετὴ πᾶσιν ἀνθρώποις παρεῖχεν. Ὧν ἕνεκα δεῖ μόνους καὶ προστάτας τῶν Ἑλλήνων καὶ ἡγεμόνας τῶν πόλεων γίγνεσθαι.