Cicerone: Ad Atticum I, 18 (struttura)

M. Tullius Cicero - Epistulae ad Atticum – I, 18 

Scito

nihil mihi nunc tam deesse quam hominem eum

quocum omnia uno communicem,

quae me cura aliqua adficiunt

qui me amet,

qui sapiat,

quicum ego nihil fingam,

cum loquar

nihil dissimulem,

nihil obtegam.

 

Abest enim frater Žfel¡statow et amantissimus.

 

Metellus non homo sed

litus atque aer et solitudo mera.

(Q. Cecilio Metello Celere, marito di Clodia, l’amante di Catullo e console nel 60 a.C. –anno di questa lettera-; morì l’anno successivo)

(le parole in corsivo sono probabilmente la citazione di un verso di una tragedia di autore ignoto)

 

Tu autem

qui saepissime curam et angorem animi mei sermone et consilio levasti tuo,

qui mihi et in publica re socius et in privatis omnibus conscius et omnium meorum sermonum et consiliorum particeps esse soles,

ubinam es? 

Ita sum ab omnibus destitutus

ut tantum requietis habeam

quantum cum uxore et filiola et mellito Cicerone consumitur.

(Cicerone: qui viene ricordato, oltre alla moglie e alla figlia dell’oratore, il solo figlio maschio di Cicerone, che allora non aveva ancora quattro anni; l’età spiega anche l’affettuoso aggettivo attribuito al bambino)

 

Nam illae ambitiosae nostrae fucosaeque amicitiae sunt in quodam splendore forensi,

fructum domesticum non habent.

 

Itaque cum bene completa domus est tempore matutino,

cum ad forum descendimus

stipati gregibus amicorum,

reperire ex magna turba neminem possumus

quocum possimus

aut iocari libere aut suspirare familiariter.

 

Qua re te exspectamus,

te desideramus,

te iam etiam arcessimus.

 

Multa sunt enim

quae me sollicitant

anguntque;

quae mihi videor unius ambulationis sermone exhaurire posse

auris nactus tuas.

 

Ac domesticarum quidem sollicitudinum aculeos omnis et scrupulos occultabo

neque ego huic epistulae atque ignoto tabellario committam.

 

Atque hi non sunt permolesti,

(nolo enim te permoveri)

sed tamen insident

et urgent

et nullius amantis consilio aut sermone requiescunt;

 

in re publica vero,

quamquam animus est praesens,

tamen voluntas etiam atque etiam ipsa medicina efficit.

 

Nam ut ea breviter conligam,

quae post tuum discessum acta sunt

necesse est

iam exclames

res Romanas diutius stare non posse.

 

Etenim post profectionem tuam primus, ut opinor, introitus fuit in causam fabulae Clodianae,

(con l’espressione fabula Clodiana Cicerone fa riferimento al processo contro Clodio per lo scandalo della Bona Dea celebrato nel corso del 61 a.C.;  in questo processo Cicerone testimoniò contro Clodio, che però ottenne l’assoluzione corrompendo i giudici)

in qua ego

nactus locum

ut mihi videbar

resecandae libidinis

et coercendae iuventutis

vehemens fui

et omnis profudi viris animi atque ingeni mei

non odio adductus alicuius

sed spe

corrigendae et sanandae civitatis.

 

Adflicta res publica est empto constupratoque iudicio.

 

Vide

quae sint postea consecuta.

 

Consul est impositus is nobis

(si tratta, come si è detto sopra, di Q. Cecilio Metello Celere, eletto nei comizi dell’estate del 61 a.C. ed entrato in carica il primo giorno del 60 a.C.)

quem nemo praeter nos philosophos aspicere sine suspiritu posset.

 

Quantum hoc vulnus!

 

Facto senatus consulto de ambitu,

de iudiciis nulla lex perlata,

exagitatus senatus,

alienati equites Romani.

 

Sic ille annus duo firmamenta rei publicae evertit

(ille annus: ci si riferisce all’anno precedente, il 61 a.C.)

per me unum constituta;

nam et senatus auctoritatem abiecit

et ordinum concordiam diiunxit.

 

Instat hic nunc annus egregius.

 

Eius initium eius modi fuit

ut anniversaria sacra Iuventatis non committerentur;

nam M. Luculli uxorem Memmius suis sacris initiavit;

(G. Memmio, mentre celebrava in qualità di edile curule i sacra Cerealia, violentò la moglie di M. Lucullo e poi anche la moglie del fratello di questi, L. Lucullo. Perciò ironicamente Cicerone chiama Memmio con il nome di Paride, M. Lucullo con quello di Menelao e L. Lucullo con quello di Agamennone)

Menelaus divortium fecit

aegre id passus.

 

Quamquam ille pastor Idaeus Menelaum solum contempserat,

hic noster Paris tam Menelaum quam Agamemnonem liberum non putavit.

 

Est autem C. Herennius quidam tribunus plebis,

quem tu fortasse ne nosti quidem;

tametsi potes nosse,

tribulis enim tuus est

et Sextus pater eius nummos vobis dividere solebat.

 

Is ad plebem P. Clodium traducit

(Clodio, di famiglia patrizia, nel 60 a.C. ottenne di diventare plebeo per essere eletto tribuno della plebe)

idemque fert

ut universus populus in campo Martio suffragium de re Clodi ferat.

 

Hunc ego accepi in senatu, ut soleo,

sed nihil est illo homine lentius.

 

Metellus est consul egregius

et nos amat,

sed imminuit auctoritatem suam

quod habet dicis causa promulgatum illud idem de Clodio.

 

Auli autem filius, o di immortales! quam ignavus ac sine animo miles!

(Auli filius: L. Afranio, collega di Metello Celere nel consolato del 60 a.C.)

quam dignus

qui Palicano, sicut facit, os cotidie praebeat!

(M. Lollio Palicano era risentito con Afranio perché l’aveva sconfitto alle elezioni)

ad male audiendum

 

Agraria autem promulgata est a Flavio sane levis eadem fere

quae fuit Plotia.

 

Sed interea politikòw Žn¯r oéd' önar quisquam inveniri potest;

qui poterat,

familiaris noster (sic est enim; volo te hoc scire) Pompeius togulam illam pictam silentio tuetur suam.

(la toga picta era la veste indossata dai trionfatori; qui viene usato il diminutivo con tono sarcastico nei confronti di Pompeo che il 29 settembre del 61 a.C. aveva ottenuto il suo terzo trionfo)

 

Crassus verbum nullum contra gratiam.

 

Ceteros iam nosti;

qui ita sunt stulti

ut sperare videantur

piscinas suas fore salvas

(nelle piscinae i ricchi romani allevavano pregiati pesci esotici destinati ai loro sfarzosi pranzi)

amissa re publica.

 

Unus est

qui curet constantia magis et integritate

quam, ut mihi videtur, consilio aut ingenio, Cato;

qui miseros publicanos tertium iam mensem vexat

quos habuit amantissimos sui

neque patitur

iis a senatu responsum dari.

 

Ita nos cogimur

reliquis de rebus nihil decernere

ante quam publicanis responsum sit.

 

Qua re puto

etiam legationes reiectum iri.

 

Nunc vides

quibus fluctibus iactemur,

et

si tanta etiam a me non scripta perspicis ex iis,

quae scripsimus

revise nos aliquando

et,

quamquam sunt haec fugienda

quo te voco,

tamen fac

ut amorem nostrum tanti aestimes

ut eo vel cum his molestiis pervenire velis.

 

Nam

ne absens censeare

curabo edicendum et proponendum locis omnibus;

sub lustrum autem censeri

germani negotiatoris est.

 

Qua re cura

ut te quam primum videamus.

 

Vale. XI Kal. Febr.

(die undecimo ante Kalendas Februarias = 20 gennaio 60 a.C.)

 

Q. Metello L. Afranio coss.   

(Q. Metello et L. Afranio consulibus)