Seneca: La provvidenza divina (struttura)

Quaesisti a me, Lucili,

quid ita,

si providentia mundus regeretur,

multa bonis viris mala acciderent.

Hoc commodius in contextu operis redderetur,

cum probaremus

praeesse universis providentiam

et interesse nobis deum;

sed

quoniam placet

a toto particulam revelli

et unam contradictionem

manente lite integra

solvere,

faciam rem non difficilem,

causam deorum agam.

[2]

Supervacuum est

in praesentia ostendere

non sine aliquo custode tantum opus stare

nec hunc siderum coetum discursumque fortuiti impetus esse,

et

quae casus incitat

saepe turbari et cito arietare,

hanc inoffensam velocitatem procedere aeternae legis imperio

tantum rerum terra marique gestantem,

tantum clarissimorum luminum et ex disposito relucentium;

non esse materiae errantis hunc ordinem

nec

quae temere coierunt

tanta arte pendere,

ut terrarum gravissimum pondus sedeat immotum

et circa se properantis caeli fugam spectet,

ut infusa vallibus maria molliant terras

nec ullum incrementum fluminum sentiant,

ut ex minimis seminibus nascantur ingentia.

[3]

Ne illa quidem

quae videntur confusa et incerta,

pluvias dico nubesque

et elisorum fulminum iactus

et incendia effusa

ruptis montium verticibus,

tremores labantis soli

aliaque

quae tumultuosa pars rerum circa terras movet,

sine ratione,

quamvis subita sint,

accidunt,

sed suas et illa causas habent

non minus quam quae

alienis locis conspecta

miraculo sunt,

ut in mediis fluctibus calentes aquae

et nova insularum in vasto exsilientium mari spatia.

[4]

Iam vero

si quis observaverit

nudari litora

pelago in se recedente

eademque intra exiguum tempus operiri,

credet

caeca quadam volutatione modo contrahi undas

et introrsum agi,

modo erumpere

et magno cursu repetere sedem suam,

cum interim illae portionibus crescunt

et ad horam ac diem subeunt ampliores minoresque,

prout illas lunare sidus elicuit,

ad cuius arbitrium oceanus exundat.

Suo ista tempori reserventur,

eo quidem magis

quod tu non dubitas de providentia

sed quereris.

[5]

In gratiam te reducam cum diis adversus optimos optimis.

Neque enim rerum natura patitur

ut umquam bona bonis noceant;

inter bonos viros ac deos amicitia est

conciliante virtute.

Amicitiam dico?

Immo etiam necessitudo et similitudo,

quoniam quidem bonus tempore tantum a deo differt,

discipulus eius aemulatorque et vera progenies,

quam parens ille magnificus, virtutum non lenis exactor, sicut severi patres, durius educat.

[6]

Itaque

cum videris

bonos viros acceptosque diis laborare, sudare, per arduum escendere,

malos autem lascivire et voluptatibus fluere,

cogita

filiorum nos modestia delectari, vernularum licentia,

illos disciplina tristiori contineri,

horum ali audaciam.

Idem tibi de deo liqueat.

Bonum virum in deliciis non habet,

experitur,

indurat,

sibi illum parat.