martedì 16 luglio 2013

Cicerone: Perché Cicerone è tornato agli studi filosofici (struttura commentata)

Vereor
(che tipo di proposizione regge questo verbo? Ripassa le completive)
ne quibusdam bonis viris philosophiae nomen sit invisum
(da dove deriva viris? Attenzione a non confonderlo)
mirenturque
(osserva il cambio del soggetto che può essere desunto dal contesto)
in ea tantum me operae et temporis ponere.
(qual è il soggetto?)
(qui tantum regge due genitivi di tipo...)


Ego autem
(di cosa è soggetto?)
quam diu res publica per eos gerebatur,
quibus se ipsa commiserat,
(a chi si riferisce il relativo?)
omnes meas curas cogitationesque in eam conferebam.


Cum autem dominatu unius omnia tenerentur
neque esset usquam consilio aut auctoritati locus,
socios denique summos viros amisissem
(attenzione alla consecutio dei tre verbi)
(socios summos viros concordano tra di loro, ma devono essere distinti nella traduzione)
tuendae rei publicae
(che modo riconosci? Da quale parola è retto?)
nec me angoribus dedidi,
quibus essem confectus,
(a chi si riferisce il relativo?)
(che valore ha questo modo e questo tempo?)
nisi iis restitissem,
(nisi fa parte di un periodo chiamato...)
nec rursum indignis homine docto voluptatibus.
(osserva la struttura inclusiva e controlla la costruzione dell’aggettivo docto)


Atque utinam res publica stetisset
(ripassa il valore del congiuntivo con utinam; cosa esprime questo tempo?)
quo coeperat statu
(a chi si riferisce il relativo? Per tradurre, sarebbe meglio spostare il sostantivo nella reggente)
nec in homines cupidos incidisset
(anche qui è sottinteso utinam con lo stesso valore)
non tam commutandarum quam evertendarum rerum!
(che modo riconosci? Da quale parola è retto?)


Primum enim,
ut facere solebamus
stante re publica
(che costruzione riconosci?)
poneremus plus operae
(che valore ha il verbo con questo modo e questo tempo?)
(qui plus regge un genitivo di tipo...)
in agendo quam in scribendo
(qui tantum regge due genitivi di tipo...)
(quam è collegato a plus)

deinde ipsis scriptis non ea,
quae nunc,
(a cosa si riferisce il relativo?)
sed actiones nostras mandaremus,
(che valore ha il verbo con questo modo e questo tempo?)
ut saepe fecimus.


Cum autem res publica nulla esset omnino
(che valore ha qui il cum?)
in qua omnis mea cura, cogitatio, opera poni solebat,
(a cosa si riferisce il relativo?)
(attenzione alla diatesi di poni)
illae scilicet litterae conticuerunt forenses et senatoriae.


Nihil agere autem cum animus non posset,
(che valore ha qui il cum? Può essere una preposizione???)
in his studiis ab initio versatus aetatis
(con chi concorda il participio?)
existimavi
honestissime molestias posse deponi,
(attenzione alla diatesi di deponi)
si me ad philosophiam retulissem.
(attenzione al modo e al tempo)


Cicerone: Perché Cicerone è tornato agli studi filosofici (struttura)

Vereor
ne quibusdam bonis viris philosophiae nomen sit invisum
mirenturque
in ea tantum me operae et temporis ponere.


Ego autem
quam diu res publica per eos gerebatur,
quibus se ipsa commiserat,
omnes meas curas cogitationesque in eam conferebam.


Cum autem dominatu unius omnia tenerentur
neque esset usquam consilio aut auctoritati locus,
socios denique summos viros amisissem
tuendae rei publicae
nec me angoribus dedidi,
quibus essem confectus,
nisi iis restitissem,
nec rursum indignis homine docto voluptatibus.


Atque utinam res publica stetisset
quo coeperat statu
nec in homines cupidos incidisset
non tam commutandarum quam evertendarum rerum!


Primum enim,
ut facere solebamus
stante re publica
poneremus plus operae
in agendo quam in scribendo

deinde ipsis scriptis non ea,
quae nunc,
sed actiones nostras mandaremus,
ut saepe fecimus.


Cum autem res publica nulla esset omnino
in qua omnis mea cura, cogitatio, opera poni solebat,
illae scilicet litterae conticuerunt forenses et senatoriae.


Nihil agere autem cum animus non posset,
in his studiis ab initio versatus aetatis
existimavi
honestissime molestias posse deponi,

si me ad philosophiam retulissem.

Cicerone: Perché Cicerone è tornato agli studi filosofici

Vereor ne quibusdam bonis viris philosophiae nomen sit invisum mirenturque in ea tantum me operae et temporis ponere. Ego autem quam diu res publica per eos gerebatur, quibus se ipsa commiserat, omnes meas curas cogitationesque in eam conferebam. Cum autem dominatu unius omnia tenerentur neque esset usquam consilio aut auctoritati locus, socios denique tuendae rei publicae summos viros amisissem, nec me angoribus dedidi, quibus essem confectus, nisi iis restitissem, nec rursum indignis homine docto voluptatibus. Atque utinam res publica stetisset quo coeperat statu nec in homines non tam commutandarum quam evertendarum rerum cupidos incidisset! Primum enim, ut stante re publica facere solebamus, in agendo plus quam in scribendo operae poneremus, deinde ipsis scriptis non ea, quae nunc, sed actiones nostras mandaremus, ut saepe fecimus. Cum autem res publica, in qua omnis mea cura, cogitatio, opera poni solebat, nulla esset omnino, illae scilicet litterae conticuerunt forenses et senatoriae. Nihil agere autem cum animus non posset, in his studiis ab initio versatus aetatis existimavi honestissime molestias posse deponi, si me ad philosophiam retulissem.

Cicerone: Scipione ospite di Massinissa (struttura commentata)

In questo passo Scipione l’Emiliano ricorda di essere stato ospite in gioventù del re numida Massinissa, che aveva avuto stretti rapporti di amicizia e di alleanza con Scipione l’Africano.

Cum in Africam venissem M'. Manilio consuli ad quartam legionem tribunus, ut scitis, militum,
(tribunus non è soggetto, ma è al nominativo perché...; a quale altra parola è legato?)
nihil mihi fuit potius,
quam ut Masinissam convenirem regem,
familiae nostrae iustis de causis amicissimum.


Ad quem ut veni,
(in questa posizione come viene usato il relativo?)
(che proposizione introduce ut con il modo qui presente?)
complexus me
(con chi concorda il participio? Per la diatesi tieni conto che si tratta di un verbo...)
senex conlacrimavit
aliquantoque post suspexit ad caelum
(attenzione: post è un avverbio, non una congiunzione subordinante)

et:
“Grates”, inquit, “tibi ago, summe Sol, vobisque, reliqui Caelites,
(controlla il significato dell’espressione grates ago)
quod,
(che proposizione è introdotta da quod?)
ante quam ex hac vita migro,
conspicio in meo regno et his tectis P. Cornelium Scipionem,
cuius ego nomine ipso recreor;
(a chi si riferisce il relativo?)
(cuius: che caso è? Da cosa viene retto?)
(che valore ha ipso?)
itaque numquam ex animo meo discedit illius optimi atque invictissimi viri memoria”.
(qual è il soggetto?)


Deinde ego illum de suo regno, ille me de nostra re publica percontatus est,
(osserva la simmetria delle parole)

multisque verbis ultro citroque habitis
(che costruzione riconosci?)
(attenzione alla diatesi del verbo)
ille nobis consumptus est dies.
(osserva il sintagma)


Post autem
(attenzione: post è un avverbio, non una congiunzione subordinante)
apparatu regio accepti
(con chi concorda il participio? Attenzione alla diatesi)
sermonem in multam noctem produximus,
cum senex nihil nisi de Africano loqueretur
omniaque eius non facta solum, sed etiam dicta meminisset.
(facta e dicta sono participi, ma qui vengono usati con valore di ...)


Deinde,
ut cubitum discessimus,
(che proposizione introduce ut con il modo qui presente?)
(cubitum è un verbo; che modo? Con che valore? Tieni conto del verbo che lo regge)
me
(di che verbo è complemento oggetto?)
et de via fessum,
et qui ad multam noctem vigilassem,
(a chi si riferisce il relativo?)
(osserva gli et correlativi)
artior somnus complexus est
quam solebat

(quam è collegato a artior e quindi introduce una proposizione di tipo...)

Cicerone: Scipione ospite di Massinissa (struttura)

In questo passo Scipione l’Emiliano ricorda di essere stato ospite in gioventù del re numida Massinissa, che aveva avuto stretti rapporti di amicizia e di alleanza con Scipione l’Africano.

Cum in Africam venissem M'. Manilio consuli ad quartam legionem tribunus, ut scitis, militum,
nihil mihi fuit potius,
quam ut Masinissam convenirem regem,
familiae nostrae iustis de causis amicissimum.


Ad quem ut veni,
complexus me
senex conlacrimavit
aliquantoque post suspexit ad caelum

et:
“Grates”, inquit, “tibi ago, summe Sol, vobisque, reliqui Caelites,
quod,
ante quam ex hac vita migro,
conspicio in meo regno et his tectis P. Cornelium Scipionem,
cuius ego nomine ipso recreor;
itaque numquam ex animo meo discedit illius optimi atque invictissimi viri memoria”.


Deinde ego illum de suo regno, ille me de nostra re publica percontatus est,

multisque verbis ultro citroque habitis
ille nobis consumptus est dies.


Post autem
apparatu regio accepti
sermonem in multam noctem produximus,
cum senex nihil nisi de Africano loqueretur
omniaque eius non facta solum, sed etiam dicta meminisset.


Deinde,
ut cubitum discessimus,
me
et de via fessum,
et qui ad multam noctem vigilassem,
artior somnus complexus est

quam solebat

Cicerone: Scipione ospite di Massinissa

In questo passo Scipione l’Emiliano ricorda di essere stato ospite in gioventù del re numida Massinissa, che aveva avuto stretti rapporti di amicizia e di alleanza con Scipione l’Africano.


Cum in Africam venissem M'. Manilio consuli ad quartam legionem tribunus, ut scitis, militum, nihil mihi fuit potius, quam ut Masinissam convenirem regem, familiae nostrae iustis de causis amicissimum. Ad quem ut veni, complexus me senex conlacrimavit aliquantoque post suspexit ad caelum et: “Grates”, inquit, “tibi ago, summe Sol, vobisque, reliqui Caelites, quod, ante quam ex hac vita migro, conspicio in meo regno et his tectis P. Cornelium Scipionem, cuius ego nomine ipso recreor; itaque numquam ex animo meo discedit illius optimi atque invictissimi viri memoria”. Deinde ego illum de suo regno, ille me de nostra re publica percontatus est, multisque verbis ultro citroque habitis ille nobis consumptus est dies. Post autem apparatu regio accepti sermonem in multam noctem produximus, cum senex nihil nisi de Africano loqueretur omniaque eius non facta solum, sed etiam dicta meminisset. Deinde, ut cubitum discessimus, me et de via fessum, et qui ad multam noctem vigilassem, artior quam solebat somnus complexus est.

Cesare: Scontro tra i Romani e gli Elvezi (struttura commentata)

Postero die castra ex eo loco movent.


Idem facit Caesar
(attenzione ai casi!)
equitatumque omnem, ad numerum quattuor milium,
quem ex omni provincia et Haeduis atque eorum sociis coactum habebat,
(con cosa concorda il participio? Attenzione al tempo e alla diatesi)
praemittit,
qui videant
(perché questa relativa presenta il congiuntivo?)
quas in partes hostes iter faciant.
(questa non è una relativa, perché quas è un aggettivo...)


Qui
(in questa posizione come viene usato il relativo?)
(di cos’è soggetto?)
cupidius novissimum agmen insecuti
(con chi concorda il participio?)
alieno loco cum equitatu Helvetiorum proelium committunt,
et pauci de nostris cadunt.


Quo proelio sublati
(in questa posizione come viene usato il relativo?)
(con chi concorda il participio?)
Helvetii,
quod quingentis equitibus tantam multitudinem equitum propulerant,
(che proposizione è introdotta da quod?)
coeperunt
audacius subsistere nonnumquam
(audacius non è un nominativo!)
et novissimo agmine proelio nostros lacessere
(novissimo agmine è termine del lessico militare)


Caesar suos a proelio continebat
ac satis habebat
in praesentia hostem rapinis pabulationibusque prohibere.
(controlla nel dizionario il significato dell’espressione in praesentia)
(controlla la costruzione del verbo)


Ita dies circiter quindecim iter fecerunt,
uti inter novissimum hostium agmen et nostrum primum non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset.
(che proposizione viene introdotta da uti (=ut)?)
(che complemento è quinis aut senis milibus? Osserva che è preceduto da amplius)

(che tipo di numerale è quinis aut senis? Come è meglio renderlo?)

Cesare: Scontro tra i Romani e gli Elvezi (struttura)

Postero die castra ex eo loco movent.


Idem facit Caesar
equitatumque omnem, ad numerum quattuor milium,
quem ex omni provincia et Haeduis atque eorum sociis coactum habebat,
praemittit,
qui videant
quas in partes hostes iter faciant.


Qui
cupidius novissimum agmen insecuti
alieno loco cum equitatu Helvetiorum proelium committunt,
et pauci de nostris cadunt.


Quo proelio sublati
Helvetii,
quod quingentis equitibus tantam multitudinem equitum propulerant,
coeperunt
audacius subsistere nonnumquam
et novissimo agmine proelio nostros lacessere


Caesar suos a proelio continebat
ac satis habebat
in praesentia hostem rapinis pabulationibusque prohibere.


Ita dies circiter quindecim iter fecerunt,

uti inter novissimum hostium agmen et nostrum primum non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset.

Cesare: Scontro tra i Romani e gli Elvezi

Postero die castra ex eo loco movent. Idem facit Caesar equitatumque omnem, ad numerum quattuor milium, quem ex omni provincia et Haeduis atque eorum sociis coactum habebat, praemittit, qui videant quas in partes hostes iter faciant. Qui cupidius novissimum agmen insecuti alieno loco cum equitatu Helvetiorum proelium committunt, et pauci de nostris cadunt. Quo proelio sublati Helvetii, quod quingentis equitibus tantam multitudinem equitum propulerant, audacius subsistere nonnumquam et novissimo agmine proelio nostros lacessere coeperunt. Caesar suos a proelio continebat ac satis habebat in praesentia hostem rapinis pabulationibusque prohibere. Ita dies circiter quindecim iter fecerunt, uti inter novissimum hostium agmen et nostrum primum non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset.

Cornelio Nepote: Fermezza di Amilcare (struttura commentata)

Hamilcar,
(di cos’è soggetto?)
Hannibalis filius,
cognomine Barca,
Karthaginiensis,
(osserva con attenzione i casi per riconoscere le concordanze e i complementi)
coepit
primo Poenico bello, sed temporibus extremis, admodum adulescentulus in Sicilia praeesse exercitui.
(ricorda la costruzione del verbo)


Cum ante eius adventum et mari et terra male res gererentur Karthaginiensium,
(attento alla consecutio)
ipse
ubi adfuit,
(questo avverbio può avere due valori: qual è il più adatto?)
numquam hosti cessit
neque locum nocendi dedit,
(che modo riconosci? Che costruzione presenta?)
saepeque e contrario lacessivit
occasione data
(che costruzione riconosci?)
semperque superior discessit.
(osserva che superior è riferito al soggetto del verbo; si tratta quindi di un complemento...)


Quo facto,
(che costruzione riconosci?)
(con che valore viene qui usato il relativo?)
cum paene omnia in Sicilia Poeni amisissent,
(attenzione ai casi)
(attenzione alla consecutio)
ille Erycem sic defendit,
ut bellum eo loco gestum non videretur.
(che proposizione è? Da cosa lo riconosci?)


Interim Karthaginienses
classe apud insulas Aegatis a C. Lutatio, consule Romanorum, superati
(con chi concorda il participio?)
(Aegatis = Aegates)
statuerunt
belli facere finem
(osserva il sintagma)
eamque rem arbitrio permiserunt Hamilcaris.


Ille
(di cos’è soggetto?)
etsi flagrabat bellandi cupiditate,
(che modo riconosci? Che costruzione presenta?)
tamen putavit
paci serviundum
(che cosa è sottinteso? Che tipo di perifrastica quindi riconosci? Tieni conto che qui si trova in forma impersonale)
quod intellegebat
(quod: che proposizione introduce?)
patriam diutius calamitates belli ferre non posse
exhaustam sumptibus
(con cosa concorda il participio?)
sed ita ut statim mente agitaret,
(che proposizione è? Da cosa lo riconosci?)
si paulum modo res essent refectae,
(si tratta di una protasi; attenzione al tempo e al modo)
bellum renovare
Romanosque armis persequi,
donicum aut virtute vicissent
aut manus dedissent
(osserva la simmetria sottolineata dalle correlative)
victi
(con chi concorda il participio?)



Hoc consilio pacem conciliavit.